ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ 2019

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ 2019

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΓΝΩΣΤΟ

Α1

α)

1. Λ

2. Σ

3. Σ

4. Λ

5. Σ

β)

1. ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα ·

2. ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν.

3. Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι.

4. Τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν.

5. καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται.

Β1

Από την αρχή του αποσπάσματος τονίζεται η κατάσταση φυσικής αδυναμίας στην οποία περιήλθε ο άνθρωπος λόγω της απρονοησίας, της απερισκεψίας και της έλλειψης προγραμματισμού του Επιμηθέα(«ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα»), η οποία ήταν αποτέλεσμα της πνευματικής του κατωτερότητας («οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς»). Ενώ, λοιπόν, ο Επιμηθέας είχε δώσει με φροντίδα και σοφία όλα τα απαραίτητα εφόδια στα ζώα, στο τέλος της μοιρασιάς διαπίστωσε ότι βρισκόταν σε αδιέξοδο («ἠπόρει ὅ,τι χρήσαιτο»), γιατί τα εφόδια εξαντλήθηκαν και ο άνθρωπος έμεινε «ἀκόσμητος». Επαληθεύεται στην ενότητα αυτή η ετυμολογία του ονόματός του. Είναι άφρων, άμυαλος, επιπόλαιος, παρορμητικός, αφελής και απερίσκεπτος, Ενεργεί και εκ των υστέρων (Επί-μυθεύς) σκέφτεται τις συνέπειες των πράξεών του. Εξαιτίας της απερισκεψίας του κατανάλωσε χωρίς να το καταλάβει όλες τις ιδιότητες στα άλογα όντα και άφησε τον άνθρωπο ανεφοδίαστο. Το συνειδητοποίησε αργότερα και βρέθηκε σε αδιέξοδο. Η συμβολική/μυθική αυτή αποτίμηση του τρόπου, με τον οποίο ο Επιμηθέας μοίρασε τις φυσικές ιδιότητες στους ζωικούς οργανισμούς, αποκαλύπτει σταδιακά την πρωταγόρεια σκέψη. Η επιμηθεϊκή φάση, που αντιστοιχεί στον φυσικό χρόνο του βιολογικού σχηματισμού των ζωικών ειδών, κλείνει με το ανθρώπινο είδος το οποίο εμφανίζεται τελευταίο στη σειρά των ζωικών οργανισμών. Ως τελευταίο μένει «ἀκόσμητον», που σημαίνει ότι έχει τα λιγότερα φυσικά εφόδια για να επιβιώσει ως είδος στη φύση.

Β2.

Όταν ο Προμηθέας αντιλήφθηκε το αδιέξοδο στο οποίο κατέληξε το έργο του Επιμηθέα, αποφασίζει να μπει κρυφά στο εργαστήρι της Αθηνάς και του Ηφαίστου και να κλέψει την «ἔντεχνον σοφίαν» και τη φωτιά που θα βοηθούσαν τον άνθρωπο στην επιβίωση και εξέλιξή του. Η μετάβαση του ανθρώπου από την κατάσταση των βιολογικών εξαρτήσεων στην αναζήτηση της αυτονομίας του συμβολίζεται με τον Προμηθέα και τη φιλάνθρωπη κλοπή των «δώρων» του για τον άνθρωπο από το εργαστήρι της Αθηνάς και του Ηφαίστου. Έτσι η κλοπή δεν κρίνεται ως παράβαση ηθικής φύσεως που δεν έπρεπε να γίνει, αλλά ως ευρηματική πράξη του Προμηθέα-ανθρώπου που υπαγορεύεται από την ίδια την αρχή της αναπλήρωσης στη φύση, η οποία κατηύθυνε και τη μοιρασιά του Επιμηθέα. Τα «δώρα» αναπληρώνουν τη φυσική αδυναμία του ανθρώπου στον κόσμο. Η κατ’ αναγκαιότητα, λοιπόν, παράβαση έχει πρακτικό αντίκρισμα στον άνθρωπο, καθώς η τεχνική και η γνώση της τέχνης της φωτιάς επιτρέπουν στον άνθρωπο να επινοεί τα προς το ζῆν και να εφαρμόζει πρακτικά τις επινοήσεις του. Πιο συγκεκριμένα  το επίθετο «ἔντεχνος» υποδηλώνει αυτόν που είναι μέσα στα όρια της τέχνης, τον έμπειρο, τον επιδέξιο. Στη φράση «ἔντεχνος σοφία», η λέξη «σοφία» υποδηλώνει τη σοφία που εμπεριέχει την τέχνη, τη σοφία που συμπορεύεται με την τέχνη, τις τεχνικές γνώσεις. Αρχικά η έννοια της σοφίας έχει κυρίως να κάνει με τη δεξιότητα και την εμπειρία σε κάποια τέχνη, την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη μεταλλουργία, την ιατρική, κ.τ.λ. Ο προσδιορισμός «ἔντεχνος» επιτρέπει εδώ στον Πρωταγόρα να διευκρινίσει, επομένως, πως αυτού του είδους τη σοφία εννοεί και όχι αυτή που συνδέουμε με τη γνώση των επιστημών και τη φιλοσοφία, δηλαδή τις θεωρητικές γνώσεις. Παράλληλα με τα δώρα του Προμηθέα  ο άνθρωπος απέκτησε «τὴν περὶ τὸν βίον σοφίαν», ουσιώδεις γνώσεις, προκειμένου να αντισταθμίσει τις ελλείψεις των εφοδίων που είχαν δοθεί στα υπόλοιπα έμβια όντα.

Ο Πρωταγόρας όμως θεωρεί σκόπιμο να αναφέρει στο σημείο αυτό της αφήγησης ότι ο Προμηθέας δεν μπόρεσε να δώσει στους ανθρώπους την  «πολιτική τέχνη», το υψηλότερο και καλύτερο δώρο, φυλαγμένο από τον ίδιο τον Δία, αλλά με την πράξη κλοπής περιορίστηκε στο δώρο της τεχνογνωσίας, ευεργετικό βέβαια, αλλά κατώτερο. Γίνεται σαφές ότι η πολιτική τέχνη είναι ανώτερη κατάκτηση, η οποία στον μύθο χαρακτηρίζει την κοινότητα των θεών και όχι των ανθρώπων, και αποτελεί στοιχείο εξουσίας του Δία απέναντι στους άλλους θεούς και τον κόσμο. Η παρουσίασή τους ως δώρων των θεών και όχι ως ανακαλύψεων του ανθρώπου μπορεί να θεωρηθεί και ως ένδειξη σεβασμού προς αυτούς και προσπάθεια αποφυγής ύβρης εκ μέρους των ανθρώπων. Η άποψη που συνάγεται από τον μύθο και αποδίδεται στον Πρωταγόρα ότι στην προϊστορία του ανθρώπινου γένους προηγήθηκε η κατάκτηση τεχνικής πρόσφορης για τον βιοπορισμό του και ακολούθησε η κατάκτηση της πολιτικής τέχνης είναι ιδιαίτερης σημασίας. Άρα η κατάκτηση της τεχνικής από τον άνθρωπο, που χαρακτηρίζεται σαν τιτανική πράξη κλοπής, συνέβη σε μια πρώιμη φάση, προκοινωνική και δείχνει τις τότε δυνατότητες του ανθρώπινου πνεύματος. Αντίθετα, η πολιτική ήταν ακόμη απρόσιτη σχεδόν στο ανθρώπινο πνεύμα και κατακτήθηκε σε υστερότερη στιγμή της ιστορίας του ανθρώπου και αφού είχαν διαμορφωθεί οι κατάλληλες συνθήκες. «Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν» Οι φύλακες του Δία ήταν η Βία και το Κράτος, που αναφέρονται τόσο στη Θεογονία του Ησιόδου όσο και στον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου. Πρόκειται για τα όργανα εξουσίας του Δία. Στον μύθο του Πρωταγόρα συμβολίζουν τη δυσκολία και τις επίπονες προσπάθειες του ανθρώπινου γένους να αποκτήσει την πολιτική τέχνη, τις γνώσεις δηλαδή για την οργάνωση κοινωνιών και για την ανάπτυξη πνευματικού πολιτισμού. Έμμεσα προβάλλει την αξία και τη σημασία της τέχνης που υπόσχεται ότι διδάσκει στους νέους της Αθήνας.

Β3.

α. Σ

β. Σ

γ. Λ

δ. Σ

ε. Λ

Β4.

εἱμαρμένη: μερίδιο

ἐξιέναι: εισιτήριο

ἔσχε: σχήμα

κλέπτει: κλεψύδρα

λαθών: λήθη

Β5.

Συγκρίνοντας τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται ο χαρακτήρας του Προμηθέα  με βάση τα λόγια και τις ενέργειές του σε καθένα από τα δυο κείμενα του Πρωταγόρα και του Αισχύλου  παρατηρούμε τα εξής: Ο Προμηθέας είναι φιλεύσπλαχνος και ευεργετικός προς τον άνθρωπο αφού πασχίζει να βρει λύσεις για την καλυτέρευση της ζωής του. Δίκαια ίσως θεωρείται ο σωτήρας και ο ευεργέτης του ανθρώπινου γένους. Στο ποιητικό έργο του Αισχύλου είναι τραγικό πρόσωπο και ο απόλυτος πρωταγωνιστής, αφού τιμωρείται από το Δία. Φαίνεται λοιπόν εκεί πως μετέρχεται («σκαρφίστηκε») τέχνες και τεχνάσματα  ώστε οι άνθρωποι να βρουν θεραπεία από τις ασθένειες μιας και δεν είχαν μέχρι τότε γιατρικά («ή να το μασήσουν, ή να το καταπιούν ή να το αλείψουν πάνω τους») ή άλλα μέσα για να απαλύνουν τον πόνο τους. Παράλληλα υποστηρίζει πως ταξινόμησε τα είδη της μαντικής και της ονειρομαντείας, ενώ ερμήνευσε κι άλλα στοιχεία της καθημερινότητας που παρέμεναν ανεξιχνίαστα. Ολοκληρώνει το λόγο του με την κατάθεση πως το έργο του είναι πολύτιμο και κατ΄ουσίαν τεράστιο,  αφού δίδαξε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι εξορύττουν μέταλλα από τη γη που κανείς-με βεβαιότητα- μέχρι τότε δεν το γνώριζε. Φαίνεται να έχει  ένα είδος έπαρσης και αλαζονείας που όμως δικαιολογείται όντας δέσμιος πάνω στον Καύκασο. Είναι το βασανιστήριο με το οποίο τον έχει ο Δίας τιμωρήσει(δέσμιος να κατατρώει το συκώτι του κάθε μέρα ένας γυπαετός).

Από την άλλη πλευρά στον Πρωταγόρα ο Προμηθέας δεν είναι δέσμιος. Στο κείμενο αναφέρεται πολύ λιτά ότι ο Προμηθέας δικάστηκε για κλοπή εξαιτίας της απρονοησίας του αδερφού του, του Επιμηθέα. Ο Πρωταγόρας συνδέει την αφήγησή του με τη γνωστή μυθική αφήγηση για την τιμωρία του Προμηθέα, την οποία παραλείπει ως γνωστή «ᾗπερ λέγεται». Εκεί ο μύθος τον παρουσιάζει πριν το βασανιστήριο του. Είναι ο ήρωας που σκέφτεται λογικά  πριν προβεί σε κάποια ενέργεια, ο συνετός, ο νουνεχής, ο μυαλωμένος, ο φρόνιμος, ο προνοητικός, ο διορατικός. Πιο συγκεκριμένα με εύστροφο τρόπο -και όντας  αποφασιστικός και τολμηρός- κλέβει τη φωτιά από το εργαστήριο του Ηφαίστου και της Αθηνάς για καλύψει το αδιέξοδο στο οποίο τον έφερε ο αδερφός του. Προηγείται η επίλυση ζωτικών αιτημάτων των υλικών συνθηκών ύπαρξης του ανθρώπου, η οποία στη συνέχεια του επιτρέπει να σκεφτεί για τα επιτεύγματά του, την κυριαρχία του στη φύση και την προαγωγή των συνθηκών ζωής του.

ΑΓΝΩΣΤΟ

Γ1.

Eγώ μπορεί να είμαι απλός άνθρωπος, ξέρω όμως ότι καταρχάς καλύτερα να μάθει κανείς το σωστό με βάση την ίδια τη φύση του, και κατά δεύτερο λόγο να διδαχθεί από όσους γνωρίζουν αληθινά κάτι σωστό και όχι από όσους κατέχουν την τέχνη της εξαπάτησης. Ίσως λοιπόν εγώ να μην εκφράζομαι με εξεζητημένες λέξεις· γιατί δεν είναι αυτός ο σκοπός μου.

Γ2.

 Ο Ξενοφών κατηγορεί τους λεγόμενους σοφιστές που ισχυρίζονται ότι οδηγούν τους νέους στην αρετή αλλά κάνουν το αντίθετο· γιατί, όπως αναφέρει ούτε έχουν δει κάποιον τον οποίο να έκαναν ενάρετο οι σύγχρονοί του σοφιστές, ούτε προσφέρουν συγγράμματα τα οποία κατ' ανάγκην δημιουργούν ενάρετους ανθρώπους, αλλά έχουν γράψει πολλά για ανούσια θέματα, τα οποία προκαλούν στους νέους απολαύσεις χωρίς περιεχόμενο και δεν εμπεριέχουν καμιά αρετή. Συνεχίζοντας τις επικρίσεις του αναφέρει ότι η ελπίδα που τρέφουν μάταια κάποιοι ότι θα μάθουν κάτι από τους σοφιστές είναι απλώς χάσιμο χρόνου και εμπόδιο από άλλα χρήσιμα πράγματα καθώς και κακή εκπαίδευση. Tους κατηγορεί, λοιπόν, για μεγάλα αδικήματα με τρόπο οξύ· τους κατηγορεί για όσα γράφουν επειδή το ύφος τους είναι εξεζητημένο και επίσης λέει ότι  δεν διαθέτουν κανένα απολύτως αξιοσύστατο απόφθεγμα, το οποίο θα εκπαίδευε τους νεότερους στην αρετή.

Γ3

α. ἄνδρα : ἄνδρας,  γράμματα : γράμμα,  ὅντινα :οὕστινας,  ὧν : οὗ

β. ἑωράκαμεν : ἴδωμεν,  ἐποίησαν : ποιήσωσι(ν) παρέχονται : παράσχωσι(ν)

Γ4

Γ4. α. Αναγνώριση Υποθετικού λόγου:

Υπόθεση: εἰ ἔχοιεν (εἰ + ευκτική) Απόδοση: ἄν παιδεύσειε (Δυνητική Ευκτική) Είδος: Απλή σκέψη του λέγοντος Πρόκειται για έναν απλό, ανεξάρτητο και ευθύ υποθετικό λόγο που δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος. Μετατροπή Υποθετικού λόγου σε Προσδοκώμενο:

Υπόθεση: ἐάν (ἄν, ἤν) ἔχωσιν (ἐάν + Υποτακτική) Απόδοση: παιδεύσει (Οριστική Μέλλοντα) ή ἄν παιδεύσειε (Δυνητική Ευκτική που ισοδυναμεί με μελλοντική έκφραση)

β. Η σύνταξη στην πρόταση «πολλά αὐτοῖς γέγραπται» είναι αττική-παθητική. Μετατροπή στην ενεργητική σύνταξη, ώστε να τονίζεται το πρόσωπο που ενεργεί: «πολλἀ αὐτοί γεγράφασιν»

Επιμέλεια: Σεφέρη Ν. Βαρβάρα