ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΑΡΝΑΚΙΩΤΗΣ:
21 Νοεμβρίου 2021 τρία έτη από της, εις κύριον εκδημίας αυτού (21 Νοεμβρίου 2018).
Του Νίκου Γ. Καρλή
(εκ Πειραιώς - Μυτιλήνης - Ιωνίας Μ. Ασίας).
Λόγος, Τιμής Ένεκεν:
«Η Πνευματική Πορεία και η Προσφορά ενός Αθανάτου!»
… Τρείς ενιαυτοί μας χωρίζουν από την ημέρα της εκδημίας (21 Νοεμβρίου 2018) του
αειμνήστου Καθηγητή - Συγγραφέα - Πανεπιστήμονα Ανδρέα Βαρνακιώτη
πρωτοπόρου, στην μαθητιώσα – σπουδάζουσα νεολαία εποχής του.
Με αναπόληση δημόσια, της μεγάλης προς την ελληνική παιδεία προσφοράς του,
συντελεσμένης ιδιαίτερα όσο ζούσε και δρούσε ως δημιουργικός άνθρωπος του πνεύματος,
ως ερευνητής – αναλυτής, συγγραφέας, προπαντός όμως ως καθηγητής του κορυφαίου
μαθήματος της Εκθέσεως Ιδεών στο διάσημο τότε Ακαδημαϊκό «ΝΕΟΝ
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ» (Ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1968).
Για την δεξιοτεχνία στην διδασκαλία του, αξίζει να επαναλάβω συνοπτικά, διηθημένης
διαμέσου της μνήμης, εντυπώσεις μου της εποχής εκείνης.
Εξ άλλου, για να υπάρξει ουσιαστική επίγνωση της καίριας συμβολής του στην
ελληνική παιδεία, κυρίως στην εποχή της μεταπολίτευσης, που η χώρα μας πλευρίζει «το
ευρωπαϊκό γίγνεσθαι» (κοινή πορεία κι ενιαία ταυτότητα!... ), πρέπει να υπερπηδηθεί από
τους σημερινούς μεσήλικες, είτε νέους, το χάσμα και φράγμα των έκτοτε πέντε περίπου
δεκαετιών, υπό το βάρος της σύγχρονης ιστορικής σημειολογίας!...
Όντας μαθητές του, μας ετίμησε ως ο κορυφαίος των κορυφαίων καθηγητών
στο ιστορικό – διάσημο, ακαδημαϊκό «ΝΕΟΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ». Οι ευρύτατες
σπουδές του, η ευρυμάθεια (θεολογικές, αρχαιολογικές – ιστορικές σπουδές, Δίκαιον,
Φιλοσοφία – Ιστορία Τέχνης, αργότερα ανακηρύχθηκε Δρ της Φιλοσοφίας της Ιστορίας από
το Μiddlesex University του Λονδίνου και σύγχρονος Έλληνας Φιλόσοφος από την
Ακαδημία Αθηνών) η διεπιστημονική του προσέγγιση κι εμβάθυνση, η κριτική πρόσληψη
των θεμάτων στο αντικείμενο που εδίδασκε, το υψηλό φρόνημα στην διδασκαλία του
άθλημα ολόψυχο, χαρίσματα, που τον καθιέρωσαν και τον επέβαλαν!... Η διδασκαλία –
μεθοδολογία του στην Έκθεση Ιδεών (πρωτεύον των πρωτευόντων, μάθημα εποχής του),
με παρρησία ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ, γραπτός και προφορικός, ότι το εν λόγω μάθημα
διδάσκεται (υπήκει σ΄επιστημονικούς κανόνες – κριτήρια, η Έκθεση Ιδεών
δεν είναι παράθεση ασύντακτων κι ασυντόνιστων σκέψεων, προϊόντα
πολλάκις ημι-παιδείας ή και αντιπαιδείας, ακολουθεί μεταξύ άλλων την κριτική
σκέψη, την αποδεικτική διαδικασία... διευρύνεται!...), εμπνευστικό πρότυπο στους
ορίζοντες της διαχρονίας του, πραγματική μυσταγωγία στην τάξη μας!… Συγγραφέας
τουλάχιστον 30 βιβλίων, κορυφαίο όμως προϊόν του πνευματικού του κόπου και του
συγγραφικού του ταλέντου, υπήρξε το μνημειώδες έργο του «Μεθοδολογία Εκθέσεως
Ιδεών», ευρύτατο, πρωτοπόρο, δεν υπερβάλω να πώ, τότε, σε ολόκληρη την επικράτεια.
Εμφαίνει την οξεία κρίση του συγγραφέα – καθηγητή, εισάγει τον μαθητή ή και τον φοιτητή
στους κανόνες της ορθής διανόησης, στην λογική διάρθρωση και τεχνική της Έκθεσης Ιδεών
στο Περιεχόμενο, την Ορθογραφία, την Τεχνική και την Έκφραση, επί πλέον ανάλυση 2500
τουλάχιστον εννοιών από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και σκέψη, την μεσαιωνική και την
σύγχρονη φιλολογία και γραμματολογία.
Υπ΄ αυτό το εποπτικό πρόταγμα, η Έκθεση Ιδεών καταξιώνεται ως
«Ακατάλυτον Ιδεόγραμμα», η σύνθεση πολλών επιστημονικών αντικειμένων!...
Τουλάχιστον αυτή την αίσθηση, δίνει στον προσεκτικό αναγνώστη του πονήματός του.
Ο πρωτότυπος, συγκροτημένος αυτός Λόγος περνούσε απαρατήρητος ή και
παρεξηγημένος, εν πολλοίς στους ταγούς της μέσης εκπαίδευσης εποχής του, δεν υπήρχε
βαθιά, γονιμοποιός καλλιέργεια, ο στυγνός ψυχολογισμός ή και ο στεγνός σχολαστικισμός,
αναμεμειγμένος με διαχρονικά αιτήματα για την παιδεία, εν πολλοίς αόριστα ή και έωλα.
Μελετώντας όμως προσεκτικά το εν λόγω περισπούδαστο σύγγραμμά του, διαπιστώνουμε,
ότι εμφανίζεται ολοκληρωμένος κι ενιαίος. Οι άνθρωποι όμως συχνά τον αγνοούν και
φέρονται σα να διαθέτουν ξεχωριστή, δική τους λογική «…διὸ δε ἕπεσθαι τῷ ξυνῷ λόγῳ·
τοῦ λόγου δ’ ἐόντος ξυνοῦ, ζώουσιν οἱ πολλοί ὡς ἰδίαν ἔχοντες φρόνησιν!...» (με
σύγχρονους όρους: …ο καθείς λέγει τα δικά του!...), για να θυμηθούμε το «Περί
Φύσεως» έργο του Ηράκλειτου του εξ Εφέσου (535-475 π.Χ.).
Και συνεχίζει ο μεγάλος σοφός: «…οὐκ ἐμού ἀλλά τοῦ λόγου ἀκούσαντες
ὁμολογείν σοφόν ἐστί Έν τὰ πάντα εἶναι…» είναι σοφό να συμφωνήσετε όχι
ακούγοντας εμένα αλλά τον λόγο, ότι τα πάντα είναι Ένα. Αν και ο λόγος αυτός είναι
αιώνιος «… τοῦ δὲ λόγου τουδ’ ἐόντος αἰεί…», οι άνθρωποι είναι ανίκανοι να τον
καταλάβουν - παρατηρεί ο Εφέσιος - και πριν τον ακούσουν και αφού τον ακούσουν για
πρώτη φορά «…ἀξύνετοι γίνονται ἄνθρωποι καὶ πρόσθεν ἢ ἀκούσαι καὶ ἀκούσαντες
τὸν πρώτον...»!...
…. Και για το ενιαίον του Λόγου, συμπληρώνει ο Σωκράτης, ότι τ΄ αληθινά νοήματα
(πραγματικότητες) τα συλλαμβάνει κανείς με το λόγο και τη διάνοια και όχι με την όραση (με
τις αισθήσεις): ...τὰ ἐνόντα φέρει, ἃ δὴ λόγῳ καὶ διανοίᾳ ληπτά, ὄψει δὲ οὔ
(Πολιτεία, d-e). Ο λόγος, ως διάκριση στον άνθρωπο, τον οδηγεί στη σωφροσύνη
(αυτοπεποίθηση – αισθαντικότητα – αξιοπιστία με σύγχρονους όρους!...), σε αντίθεση με την
επιθυμία, που τον άγει υποχρεωτικά στην ύβρη: «…Δόξης μὲν οὖν ἐπί τὸ ἄριστον λόγῳ
ἀγούσης καὶ κρατούσης τῷ κράτει σωφροσύνη ὄνομα· ἐπιθυμίας δὲ ἀλόγως
ἑλκούσης ἐπί ἡδονάς καὶ ἀρξάσης ἐν ἡμῖν τῇ ἀρχῇ ὕβρις ἐπωνομάσθη …» (Πλ.
Φαίδρος 238Α).
Με τη σωστή χρήση του λόγου, ο άνθρωπος ανάγεται στον απόλυτο κόσμο του
«εόντος» (της αιωνιότητας). Σ' αυτό το σημείο ο λόγος γίνεται νοημοσύνη, λογισμός,
σοφία, όπως και στον Ηράκλειτο. Η έννοια του λόγου απαντάται και σε αρκετά έργα του
Πλάτωνα, πάντοτε όμως ως λογική δύναμη μέσα στον άνθρωπο, ως διάκριση με την οποίαν
έχει προικισθεί για να μπορεί να παίρνει ανά πάσα στιγμή ορθές αποφάσεις και να αποφεύγει
να ενδώσει σε επιβλαβείς επιθυμίες: «…τὸ μὲν ᾧ λογίζεται λογιστικόν...τὸ δὲ ᾧ ἐρᾷ τὲ
καὶ πεινῇ καὶ διψῇ καὶ περὶ τὰς ἄλλας ἐπιθυμίας ἐπτόηται ἀλόγιστον τὲ καὶ
ἐπιθυμητικόν…» (Πολιτεία, d-e). Επιπλέον, ο λόγος, με τη δύναμη της διαλεκτικής,
μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην «ἀρχή τῶν πάντων», στην ΑΛΗΘΕΙΑ: «αὐτός ὁ
λόγος ἅπτεται τῇ τοῦ διαλέγεσθαι δυνάμει ... ἐπί τὴν τοῦ παντὸς ἀρχὴν ἰών,
ἁψάμενος αὐτής...»(Πολιτεία, b-c).
Ο ΛΟΓΟΣ για τον Καθηγητή Ανδρέα Βαρνακιώτη συνιστούσε modus
vivendi – modus operanti (στάση ζωής)!...
Βιώσαμε το εξαίρετο ήθος της διδασκαλίας του, ως μαθητές του αυτόπτες και
αυτήκοοι. Ζωντανή σκέψη, παιδευτική επενέργεια, κατ' εξοχήν εποικοδομητική (σχετ.
Πλάτωνος Φαίδρος 276a κ.επ.). Η όλη αυτή διαδικασία, μας καθιστούσε εμάς τους μαθητές
του, όχι απλώς δέκτες, αλλά συμμέτοχους στον ειρμό των λογισμών του. Στην αξέχαστη
αυτή εποχή, αξιοποιήθηκαν ιδιαίτερα ο εκφραστικός πλούτος και η διαλεκτική ευκινησία του,
η φιλοσοφική του συγκρότηση, προπάντων η ευχέρειά του να ξυπνάει πνευματικά
ενδιαφέροντα.
… Ως υποψήφιοι, αμιγώς του Νομικού Κύκλου σε Τμήμα συνυποψηφίων
με μεγάλη επίδοση, αρίστων, αλλά και υποτρόφων «επί τη εισαγωγή» κατά τις
πανελλήνιες εξετάσεις των Α.Ε.Ι. το 1976 (με 90% τουλάχιστον επιτυχία!...).
Άξιον να μνημονευθούν και οι συνάδελφοί του, κορυφαίοι επίσης καθηγητές μας
και συγγραφείς (στο εν λόγω ιστορικό φροντιστήριο): Δήμος Μιχαλόπουλος (Αρχαία
Ελληνικά), Παναγιώτης Κόλλιας (Αρχαία Ελληνικά), τ΄ αδέλφια ιστορικοί: Δρ Νικόλαος
κ΄ Σεραφείμ Κόλλιας, Δαυίδ Αντωνίου (Λατινικά), Αριστομένης Ματσάγγας
(ιστορία – αρχαία ελληνικά), Χρήστος Καρράς (Αρχαία Ελληνικά), Γεράσιμος
Λιβιεράτος (Αρχαία Ελληνικά – Λατινικά). Οι περισσότεροι με δικά τους καινοτόμα
συγγράμματα, οι απαιτήσεις τους ασύγκριτες με την γυμνασιακή παρακολούθηση (εποχής),
αυθεντική, συλλογική παρουσία του υπερβατικού δυναμισμού του πνεύματος!...
Πολλαπλάσια η ύλη, όλοι τους με πανελλήνιο κύρος!... Με την εμβριθή κι ευμέθοδη
διδασκαλία τους στυλοβατούσαν ψυχισμό, κριτήρια σκέψεως, ομοιογένεια πνεύματος!...
Ζητώ συγνώμη, αν εκ παραδρομής παρέλειψα κάποιον, από την τότε εκλεκτή των
διδασκόντων μας ομήγυρη, μακρυνός αντίλαλος ελπιδοφόρου εποχής!...
Αναπολώντας, σε χρονικό διάστημα μισού περίπου αιώνος την εδραία υπόσταση και
πνευματική δράση του Ανδρέα Βαρνακιώτη, αναδιφώ στην σκέψη μου τα διαδοχικά
τρόπαια της καρποφόρου πνευματικής του πορείας και αθλήσεως: αισθαντικότητα,
ευθυκρισία, ευμάθεια, εργατικότητα, μεθοδικότητα, σεμνότητα, φιλαλληλία,
εμμονή στο καθήκον. Αποκυήματα προσωπικότητας και των πεπραγμένων
αυτής.
«Λόγος και βίος βελτίστου ανδρός!...». Τα πεπραγμένα του αυτοδύναμα,
τρόπαια γραπτού λόγου προπάντων, διατρανώνουν την ιστορική του πορεία …
στην χορεία των Αθανάτων!...
Μία ενδιάθετη στάση αγωνιστική, μία πρόσκληση για την συνεχή υπέρβαση στον
πνευματικό βίο, που αναδιπλώνει όλες τις ανθρώπινες δυνάμεις σε μία συνεχή
μεταμορφωτική πορεία του κόσμου. Η τάνυση αυτή των ανθρωπίνων δυνατοτήτων συντείνει
αδιάκοπα στην επέκταση των κατ΄αναλογία προσπαθειών, στην νοηματοδότηση της ζωής,
στην εποχή της υψηλής τεχνολογίας, αλλά και της εικονικής πραγματικότητας, που σε
συνθήκες διεθνούς ανορθολογισμού, μεταλλάσσονται τόσο γρήγορα … όπου μεταξύ άλλων
φαίνεται ν΄ακυρώνωνται «η αρετή» και «η τόλμη»!...
Ό,τι από αισθητήριο επέλεξα και με πείσμα στα χρόνια της μαθητείας μου
μόλις 17 ½ ετών, ήτοι το κορυφαίο, ως άνω ακαδημαϊκό «ΝΕΟΝ
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ» με όλα τα ποιοτικά στοιχεία μέθεξης και φιλομάθειας,
αισιοδοξία για το μέλλον, συνιστούν νομοτέλεια, απάνθισμα στην μετέπειτα
πορεία μας!...*
Νίκος Γ. Καρλής
- ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ε.Κ.Π.Α.
- Ι.Δ.Σ. – ΠΑΝΤΕΙΟΝ Π.Κ.Π.Ε.
- ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ.
- UNIVERSITY OF LONDON / ΚΙΝG΄ S
COLLEGE / CENTER OF EUROPEAN
LAW.
- Διεθνολόγος.
Σημ.:* συνυποψήφιος στο ΝΕΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ (ως άνω) υπήρξε κι ο δίδυμος
αδελφός μου Θεμιστοκλής Γ. Καρλής (επιτυχών το 1976 κι απόφοιτος της Νομικής
Σχολής του Ε.Κ.Π.Α.).
